Gezellig samen naar Balenciaga! WIN één+1 van de 10 gratis entree tickets voor BALENCIAGA. MEESTERLIJK ZWART nu in het @kunstmuseum. Hoe? Beantwoord de vraag: Wie zei ooit: ‘‘Alleen Balenciaga is een ware couturier.’ (hint: zie onder) DM het antwoord naar @mirror_mirror_mag

Onder leiding van Demna Gvasalia is Balenciaga opnieuw een wereldmerk. Een halve eeuw na het overlijden van oprichter Cristóbal Balenciaga, wordt de kern van het historische modehuis getoond op Balenciaga – Meesterlijk Zwart in het Kunstmuseum.

‘Achter deze expositie zit een logistiek van heb ik jou daar’, zegt Madelief Hohé, conservator mode en kostuum van Kunstmuseum Den Haag. Genietend. Drie weken lang werkte ze in het depot met onder anderen haar collega’s ‘als muizen onder de grond’ aan de aankleding van mannequins in louter zwarte vormen. In de weken die volgden verhuisden de ruim zestig Balenciaga-creaties naar een etage hoger, waar ze verdeeld over de vijftien zalen van de expositie nu te zien zijn, samen met foto’s, toiles, sieraden, schetsen en hoeden van Maison Balenciaga.

Veel tijd is uitgetrokken voor de juiste belichting, vanwege het zwart, dat niet mag verkleuren maar ook om alle verschillende soorten zwart materiaal zo mooi mogelijk tot hun recht te laten komen. Hohé vindt het spannend dat er in sommige zalen minder stukken staan dan gebruikelijk bij Haagse mode-exposities. ‘Maar het zijn wel echt de topstukken van de wereld. Ze zijn ontworpen als driedimensionale vormen en op de expositie kun je er omheen lopen en ze van alle kanten bekijken. ’

Balenciaga – Meesterlijk Zwart is een samenwerking van het Kunstmuseum met het Parijse Musée Galliera en Maison Balenciaga. In Parijs bezocht Hohé Balenciaga’s archieven en het depot van Palais Galliera, waar Véronique Belloir (hoofdconservator Palais Galliera) en Gaspard de Massé (Archives Balenciaga Paris) vertelden over historische stukken van Balenciaga. ‘Ze gingen helemaal los over technische dingen en stoffen met aparte Franse namen waar ik en de vertaler van de catalogus nooit van hadden gehoord. Ik verbaasde me ook over de enorme luxe aan materialen en wat Balenciaga daarmee kon.’ 

Cristóbal Balenciaga was een genie. ‘Ik sta hier’, vertelde Balenciaga’s goede vriend Hubert de Givenchy eens aan Madelief Hohé. Hij wees naar zijn knieën, en vervolgens naar het plafond. ‘En Balenciaga daar.’

‘Alleen Balenciaga is een ware couturier. […] De anderen zijn niet meer dan ontwerpers’, zei Coco Chanel.

‘Als haute couture een orkest is, dan is Balenciaga de dirigent en de rest van ons slechts de musici die de aanwijzingen van de meester volgen’, zei Christian Dior, die zelf eind jaren vijftig het modebeeld domineerde met zijn getailleerde New Look.

Balenciaga keek anders naar het vrouwenlijf. Hohé: ‘Hij durfde de vrouwelijke lichaamsvorm los te laten. In Parijs legden de curatoren uit dat er ‘een soort van onzichtbare ruimte’ zit tussen een kledingstuk en de drager. Dat principe is meegenomen in het hele ontwerp- en denkproces. Om een halslijn te benadrukken zorgde Balenciaga altijd dat er ruimte zat tussen de hals en de stof. Een truc die ruimtelijkheid aan het kledingstukken geeft.’

Balenciaga was ook heel erg bezig met de valling van een stof. Hohé: ‘Givenchy vertelde me dat hij net als Balenciaga, zodra er een nieuwe stof binnenkwam, er een beetje mee ging gooien om te zien hoe de stof ‘werkt’.’

In de jaren zestig ging Balenciaga werken met gazar, een stof die hij in zijn hoofd had, en speciaal voor hem werd geweven. ‘In gazar kon je ‘knijpen’ iets wat niet lukte met andere zijdes. Het resultaat was luchtig en heel erg in vorm’, weet Hohé.

Balenciaga’s talent leidde tot unieke, revolutionaire silhouetten. ‘Het leukst vind ik mensen die zich geen bal aantrekken van wat anderen vinden’, zegt Madelief Hohé. ‘Ik heb het idee dat Balenciaga ook zo was; hij maakte wat in zijn hoofd zat. Op het moment dat de gedetailleerde mantelpakken van Dior het modebeeld domineerden, wist Balenciaga los van wat er in de mode speelde zijn ontwerpen zo te proportioneren dat vrouwen ze begeerlijk vonden en wilden dragen.’

Ook in Nederland had Balenciaga naam gemaakt, dankzij de showverslagen van Constance Wibaut voor Elsevier. Hoewel slechts een enkele Nederlandse vrouw zijn couture droeg, waren de confectie-versies à la Balenciaga erg in trek. Hohé: ‘Niet elke vrouw wilde ‘opgesloten’ zitten in een strakke Dior, zij vonden een mantel met zo’n heel wijde rug gaaf.’

Typisch Balenciaga is dat de Spanjaard uitzonderlijk veel werkte met zwart. De beperking tot die kleur hielp hem bij het ontwerpproces. Hierdoor kwam de focus sterk te liggen op het sculpturale aspect van zijn creaties. ‘Door te werken met zwart probeerde hij, denk ik, een soort ruis uit te bannen zodat hij heel mooi vormen in bepaalde stoffen kon uitdrukken’, vermoedt Hohé. ‘Hij wilde als ontwerper niet te veel aan zijn hoofd hebben en dan is het heel fijn om jezelf te beperken.’

Zwart geldt in de mode vaak als de kleur van de tegencultuur. Ja, beaamt Hohé: ‘Voor de identiteit van de Spanjaard was zwart op verschillende momenten in hun geschiedenis dé kleur van het verzet tegen overheersers, eind achttiende eeuw waren dat de Fransen. Zwart bleef de hele negentiende eeuw een nationalistische kleur. Dat is echt goed om je te realiseren als je naar Balenciaga’s werk kijkt. Anderzijds sluit zwart ook naadloos aan bij het Franse idee van ‘the little black dress’.

‘Over zwart staat in de catalogus dat het zelfs veel meer bij Spanje hoort dan kleurigheid’, vertelt Hohé. ‘Zelf realiseerde ik me dat nooit. Bij Spanje denk je snel aan bonte flamingo-jurken.’

Iedereen kent ‘the little black dress van’ van Chanel. Zou je Balenciaga als ‘de meester van zwart’ ook kunnen linken aan een bepaald model? ‘Balenciaga’s wijde ‘baby doll dress’ uit 1958 is zijn meest kenmerkende ontwerp. Maar Franse dames waren ook dol op Balenciaga cocktailjurken in zwart kant, daar zijn veel van bewaard gebleven, net als van een aantal mooie van gedrapeerde taftzijde. Dus veel van zijn kleine zwarte jurkjes zijn ongelofelijk tijdloos en vielen enorm in de smaak.’

Zijn veel ontwerpers schatplichtig aan Balenciaga’s werk? ‘Veel ontwerpers kennen zijn ontwerpen uit het hoofd. Ja, dat staat volgens mij los van generaties. Zijn invloed is nooit gestopt. Veel van de vormen die Rei Kawakubo van Comme des Garçons ontwerpt zijn Balenciaga-achtig – met ruimte tussen het lichaam en de stof. Ook zij durft te denken in grote, driedimensionale vormen. Kawakubo doet dat op een geheel eigen manier, nooit symmetrisch en technisch anders dan Balenciaga, maar wel goed. Net als Rick Owens, met bijvoorbeeld een heel wijde broek waar dat gevoel zeker ook in zit. Er zijn meer ontwerpers die los durven te denken van vorm. En die net als Balenciaga eigenzinnig denken, want het is best apart wat hij heeft gedaan.’

Maakt deze exposite ook een slag naar het huidige Balenciaga? ‘De tentoonstelling opent met uniek filmmateriaal van Cristóbal Balenciaga aan het werk en eindigt met beelden van de eerste haute couture show uit 2021 van Demna Gvasalia. Wie tijdens de expositie oplet, ziet hoe goed Demna de archieven kent. En met hoeveel vormen uit het verleden hij bezig is.’

Krijgt de bezoeker ook een beeld van Balenciaga als persoon? ‘Aan het begin zie je dus dat filmpje van hem aan het werk en er hangt een portret. Dat is het. Zijn werk spreekt voor hem. Zo zag hij het zelf ook graag. Hij wilde bijna nooit op de foto en had een hekel aan interviews. Ik heb enkele fragmenten gelezen maar meer lol gehad aan het kijken naar zijn werk, en dat proberen te begrijpen en doorgronden.’

Balenciaga - Meesterlijk zwart t/m 5 maart 2023. Kunstmuseum Den Haag. Catalogus: Balenciaga. Meesterlijk Zwart €29,95. Kinderkunstboek: Cristóbal Balenciaga – De jongen die couturier wilde worden. Sanne te Loo €15,99

De Spaanse Cristóbal Balenciaga (1895–1972) is pas twaalf als hij in 1907 aan de slag gaat als leerling-tailleur. Hij blijkt talentvol en opent met succes in 1917 zijn eerste modehuis in San Sebastián. In Parijs heeft Coco Chanel zich een paar jaar eerder aan de rue Cambon gevestigd. In 1937, na het uitbreken van de Spaanse burgeroorlog, Balenciaga is dan de veertig al ruim gepasseerd, verhuist hij naar Parijs om daar zijn geluk zoeken. Triomf volgt. In 1968 stopt Cristóbal Balenciaga, 73 jaar. Hij wordt in 1971 voor het laatst gezien in het openbaar, op de publieke begrafenis van Chanel. Zelf overlijdt hij een jaar later.