Het Groninger Museum pakt uit met een overweldigend Gianni Versace Retrospective. ‘Echt een ervaring.’

‘Het is een intense confrontatie met Gianni Versace en zijn werk’, zegt Karl von der Ahé over de tentoonstelling Gianni Versace Retrospective. Met Saskia Lubnow werkte hij sinds 2017 aan exposities over de Italiaanse modeontwerper en samen staan ze bekend als de voornaamste Versace-specialisten ter wereld. ‘Het duurde even, maar ook onze banden met de familie Versace zijn inmiddels hecht.’

Von der Ahé is van oorsprong kunsthistoricus, Lubnow studeerde mode en brandmanagement in de jaren 10. Gianni Versace was toen al overleden, hij werd op 15 juli 1997 vermoord in Miami, op de trappen van zijn villa Casa Casuarina. Gianni Versace was vijftig jaar.

‘Karl von der Ahé vroeg mij zes jaar geleden om mee te werken aan het eerste Gianni Versace Retrospective in Berlijn’, vertelt Saskia Lubnow. ‘Ik maakte toen kennis met een mij totaal onbekende wereld. Versace is visueel heel sterk, met al dat goud, zijn krachtige looks en die intense kleuren. Als je eenmaal zijn barokke dessins hebt gezien, vergeet je ze nooit meer. Echt een ervaring.’

Omdat beide onderzoekers de Italiaanse modeontwerper nooit hadden ontmoet, wilden ze hem ook als persoon doorgronden. Ze lazen boeken en interviews, ontmoetten mensen die met hem hadden gewerkt, verdiepten zich in zijn dessins en de tijdgeest van de jaren tachtig en negentig, Versace’s hoogtijdagen. ‘Het werd steeds meer een reis door mode én de kunstgeschiedenis’, zegt Von der Ahé.

Ook voor conservator Fabienne Chiang van het Groninger Museum  opende zich een verrassende wereld. Al was ze natuurlijk al bekend met het Italiaanse merk. ‘Voordat ik hieraan was begon, dacht ik dat Donatella Versace vooral interessant was vanuit het idee van ‘dress to impress’ en ‘powerdressing’. Ook als vrouw vind ik dat superinteressant. In wat ze doet is Donatella heel goed, maar om haar werk te begrijpen moet je de beginselen van het merk kennen en dan heb je het over Gianni Versace.’

Giovanni – Gianni - Versace groeide op in Reggio Calabria. Zijn moeder had in die Zuid-Italiaanse stad een modeatelier waar hij assisteerde. Na een periode als  freelancer richtte hij in 1978 zijn eigen label op. Terwijl zijn collega Giorgio Armani in die tijd subtiele, ingetogen kleding ontwierp, injecteerde Versace de mode met pittige sex en glamour. Kenmerkend zijn de ‘mesh’-jurkjes, met een ‘netwerk’ van metalen plaatjes die vloeiend en glanzend de vrouwelijke vormen volgden en benadrukten.

Versace’s uitbundige stijl paste naadloos in de hedonistische jaren tachtig – ‘greed is good’ - en zijn modehuis floreerde net als het al even uitbundige en eveneens Italiaanse Dolce & Gabanna. Versace’s shows groeiden uit tot spektakels met talloze supermodellen. Modemoment was een show met Naomi Campbell, Christy Turlington, Linda Evangelista en Cindy Crawford. Samen bestormden ze in 1991 de Versace-catwalk in zwart leer bezaaid met metalen studs.

Een combinatie van ‘coolness’ en een door ‘winst gedreven attitude’, zo omschrijft Karl von der Ahé het talent van Gianni Versace. ‘Als modeontwerper was hij hiermee in de jaren tachtig vooruitstrevend. Je kunt zeggen dat hij het tijdperk in mode visualiseerde. Populaire cultuur werd steeds commerciëler en zaken doen zoals Versace deed - rondom een concept – werd méér en méér cool. In relatief korte tijd bouwde hij een bedrijf op met een omzet van 1 miljard dollar. Meer dan andere modeontwerpers was hij goed in marketing. Hij maakte feesten van zijn shows en in zijn reclamecampagnes traden veel beroemdheden op. Versace werd daardoor een internationaal merk. Dolce & Gabbana bleef lange tijd veel meer Italiaans georiënteerd.’

Gianni Versace Retrospective is de derde expositie van Lubnow en Von der Ahé. ‘De focus ligt dit keer op de Italiaanse populaire cultuur van eind jaren tachtig. Met naast mode, boeken, magazines en kunst, ook  aandacht voor accessoires, stoffen, tekeningen, interieurdesigns en filmopnames.

Versace is uitstekend op zijn plek in Groningen. Het gebouw van het Groninger Museum ademt zo’n zelfde eindjarentachtigsfeer van alles moet kunnen en minder is helemaal niet meer want over de top is beter. Het door de Italiaan Alessandro Mendini ontworpen museum is even kleurrijk, afwisselend en overdadig als de mode van Versace en over de blauwe mozaïeken wenteltrap in het hart van het museum had Gianni maar wat graag zijn modellen zien afdalen.

Versace’s samenwerkingen met belangrijke modefotografen, zoals Richard Avedon, Helmut Newton, Peter Lindbergh en Bruce Weber, maken het retrospectief interessant voor het Groninger Museum, dat ook zelf een grote collectie modefotografie bezit.

Het ‘in het grotere artistieke gebeuren’ plaatsen van Versace’s ontwerpen ziet conservator Fabienne Chiang als een belangrijke taak voor het museum. Dat doet ze niet alleen met foto’s van sterfotografen, maar ook met andere kunst uit de Groninger collectie, zoals van bijvoorbeeld de Amerikaanse schilders Andy Warhol en Jim Dine en de Italiaanse vormgevers Ettore Sottsass en Alessandro Mendini. Chiang: ‘De expositie sluit ook nauw aan op onze collectie ‘business art’, met werken van kunstenaars die de commentaar geven op de economische wereld en daarbij gebruikmaken van conventies uit het bedrijfsleven, zoals logo’s, grafisch ontwerp, verkoop van producten en marketing.’

De tentoonstelling Gianni Versace Retrospective telt zo’n 500 objecten. ‘Het is een erg omvangrijke en overweldigende expositie’, zegt samensteller Von der Ahé. ‘In elke zaal loopt de bezoeker een andere sfeer binnen.’ De opzet is thematisch, verdeeld over elf zalen. Er is een zaal gewijd aan het thema Freedom Nineties, met veel aandacht voor de ‘supermodels’ van de jaren tachtig en negentig.  De zaal Magna Graecia (Groot Griekenland) is gewijd aan Reggio, waar Versace opgegroeide en waar in nog veel herinnert aan de tijd, meer dan 2700 jaar geleden, dat die streek een kolonie van Griekenland was. De tentoonstelling maakt duidelijk hoe Versace invloeden van de Klassieke Oudheid en later van de Renaissance tot en met de Popart van de jaren zestig vertaalt in zijn ontwerpen.’

Zijn diverse invloeden zijn ook goed te zien in de zo’n vijftig gedessineerde blouses op de expositie. Saskia Lubnow: ‘Versace lanceerde de eerste collectie blouses rond 1990, en hij begreep dat hij ‘oude’ inspiratie kon vertalen tot iets nieuws en was hierin heel inventief. In 1992 kwam hij met het succesvolle Seashell-dessin, in 1993 met Barok gemixed met Miami. Elk jaar verschenen er meer varianten tot 1995, toen eenvoudiger dessins zijn voorkeur kregen.’

In Groningen is er een aparte zaal gewijd aan Gianni Versace en Miami, waar hij vanaf 1992 steeds meer tijd doorbracht. Zakelijk zag hij volgens Von der Ahé in de VS veel potentie, ‘a bigger picture’. Maar vertrok hij ook niet naar Florida wegens de bloeiende gay culture? ‘Hij voelde zich inderdaad vrijer daar’, zegt Von der Ahé. ‘De Amerikaanse gay community was toen meer vooruitstrevend dan de Italiaanse. Interessant is dat Gianni heel uitgesproken was qua ‘man sexiness’. Dat zie je in zijn campagnes en boeken, waarvan sommige juist voor de Amerikaanse markt gecensureerd moesten worden.’

Versace’s glamour en zijn sexy shows vielen niet bij iedereen in de smaak, zegt medesamensteller van de expositie Saskia Lubnow. Met name de modepers reageerde kritisch, zegt ze. ‘Bij het zien van Versace’s op bondage-sm geïnspireerde collectie zou je OMG! kunnen denken. Alsof hij vrouwen als een object behandelde. Sommige modejournalisten vonden de bondagecollectie met riemen, gespen en studs vooral ordinair. Maar er is een groot verschil tussen ordinair en iemand die krachtig en sexy is. Versace wilde vrouwen laten zien als amazones: krachtig. Met de sm-wereld als inspiratie. ’

Conservator Fabienne Chiang vult aan: ‘Het is belangrijk om te weten dat het toen een heel ander tijdperk was, natuurlijk. Onderwerpen waar we nu mee bezig zijn – ook in museumland - speelden nog niet, zoals culturele toe-eigening en bloot om bloot op het randje van ordinair.  Maar Gianni zocht provocatie juist op.’

In de loop van de jaren negentig daalde de interesse voor het exuberante modehuis Versace. Barokke overdaad werd ingehaald door eerst grunge en vervolgens door minimalisme en conceptuele mode. Versace was niet langer top of the bill. Het luxelabel draaide wel door op de vele hysterisch gedessineerde producten, van interieurtextiel tot complete porseleinen serviezen. Alles vond gretig aftrek bij sterren en nieuwe rijken in Rusland en overal elders in de wereld. En nog steeds.

Onverwachte meevaller in 1994 was de nog onbekende Elizabeth Hurley die aan de arm van acteur en superster Hugh Grant verscheen op de première van Four Weddings and a Funeral. Op de rode loper droeg Hurley een spannende halfnaakte jurk, links en rechts van het lichaam bijeengehouden door gouden veiligheidsspelden. Hurley en haar zwarte sexy safetypin-dress van Gianni Versace waren binnen no time wereldnieuws.

Op de tentoonstelling staat de zwarte sexy safetypin-dress samen met een ander bekend ontwerp: de lange, blauwe Versace jurk gedragen door Lady Diana. ‘Deze jurken zijn universeel, iedereen kent ze. Ook als je niks van mode weet’, zegt Lubnow.

Fabienne Chiang beaamt dit: ‘De safetypin-dress zorgde voor een van de grootste modemomenten in de jaren negentig. Ja, het is een goed ontwerp ook. Ik vraag me wel af of dit zo is vanwege die telkens in de media terugkerende ene foto, of dat het écht aan de kwaliteit van het ontwerp ligt, dat ik overigens in ieder geval tijdloos vindt.’

Het Groninger Museum leende voor Gianni Versace Retrospective topstukken van het New Yorkse Metropolitan Museum of Art. ‘Versace schonk regelmatig aan musea’, zegt Chiang. ‘Heel slim. Zo ‘schreef’ hij zichzelf binnen in de historische canon van kunst en design.’

Deze ‘zelfmedialisering’ zou volgens Chiang ook de reden kunnen zijn dat Gianni Versace van alle succesvolle ontwerpers uit zijn tijd nog altijd een van de grootste is, volgens velen. ‘Door zijn moord wist iedereen wie Gianni Versace was. Als je kijkt naar het huidige media-aanbod van populaire true crime over de moord, zoals bijvoorbeeld podcasts en de Netflix-serie The Assassination of Gianni Versace: American Crime Story (deels gefilmd in zijn villa Casa Casuarina), zal dit nog wel even zo blijven. Voor jonge mensen die het modemerk al wel kennen, is dat het vaak hun eerste kennismaking met Gianni Versace zelf.’

Een andere reden dat het Italiaanse merk tegenwoordig zo in de smaak valt bij een jonge generatie ontdekte ze tijdens een onderzoek naar hiphop in de nineties, iets dat haar erg interesseert. ‘In die tijd was Versace populair bij rappers als Tupack en Biggie Small, omdat zijn kleding heel loud en showy is. Dat past perfect bij het gebruik van dat type beelden op sociale media vandaag. Maar vergeet ook de huidige nostalgie van millennials naar de jaren negentig niet.’ Zelf volgt ze Versace ook om die reden. ‘Nostalgie helpt op momenten dat het heden heel zwaar kan zijn. Al toen ik tiener was keek ik op YouTube naar hiphop-clips uit de nineties.’

Na het overlijden van Gianni Versace in 1997 is zijn imperium voortgezet door zus Donatella en broer Santo, altijd al de zakelijke baas van het bedrijf. Donatalla is de barokke stijl van haar broer altijd trouw gebleven. ‘Zij slaagde er samen met Santo in om het bedrijf overeind te houden’, zegt Chiang. ‘Donatella is de afgelopen 25 jaar erg belangrijk geweest voor het welslagen van het merk Versace. Maar Gianni was het genie. Al was hij zelf heel kritisch over genieën. Hij zei: Wie is een genie? Niemand vindt iets uit. Zelfs Picasso, die ik adoreer en heb bestudeerd, heeft niets zelf uitgevonden.’

Gianni Versace Retrospective in het Groninger Museum is de grootse Versace expositie ooit, zegt Karl von der Ahé. ‘Die omvang geeft ruimte voor een brede blik op zijn werk. Het is niet alleen een mooie ervaring om de ontwerpen van Versace te zien, maar waar wij als samenstellers vooral op hopen, is dat je Gianni ook echt voelt.’

Zullen de bezoekers in Groningen Gianni niet alleen als ontwerper maar ook als persoon leren kennen? Conservator Fabienne Chiang: ‘In tegenstelling tot andere modeontwerpers uit zijn tijd, kwam Gianni veelvuldig in de media als socialite en beroemdheid. Ik vraag me daarom heel erg af: wie was de echte Versace? Kennen we hem? Of kennen we vooral het idee van de persoon Gianni zoals dat altijd naar buiten is geprojecteerd?’ 

Gianni Versace Retrospective. Van 2 december 2022 t/m 7 mei 2023. Groninger Museum, Museumeiland 1, Groningen www.groningermuseum.nl