ANDY’S IJDELHEID: JE ZIET HET OP DEZE GEWELDIGE WARHOL EXPOSITIE
Andy Warhol, Skull, 1976, Medium: graphite on paper. The Andy Warhol Museum, Pittsburgh; Founding Collection, Contribution Dia Center for the Arts, Inc. 2002.4.53 © The Andy Warhol Foundation for the Visual Arts, Inc. / Licensed by Artists Rights Society, New York. c/o Pictoright Amsterdam 2024.
Andy Warhol: Vanitas gaat over het tijdelijke én het spirituele leven van Andy Warhol. Vanitas, het thema van de expositie, is Latijn voor zowel ‘ijdelheid’ als ‘leegheid’. Fabian de Kloe is Warholfan en artistiek leider bij Schunck: ‘Mijn favoriete werk op de expositie? Wauw! Dat zijn er heel wat!’
De selectie Warhols in het Heerlense Schunck is dan ook zeer divers. Te zien is een nooit eerder vertoonde mix van iconische werken van Warhol, zoals The Last Supper, en zijn minder bekende Skull-tekeningen. Ze zijn gecombineerd met zeventiende-eeuwse Nederlandse prenten en schilderijen uit het Rijksmuseum. Intiem zijn Warhols persoonlijke bezittingen op de expositie, waaronder een paar van zijn beroemde zilvergrijze pruiken en korsetten die hij moest dragen na de bijna dodelijke aanslag op zijn leven.
Keith Haring, Jean-Michel Basquiat en nu Andy Warhol. Het zijn grote namen die exposeerden in het bescheiden Limburgse museum. ‘Schunck is geen plek voor oeuvre-tentoonstellingen, daarom belichten we de minder bekende kanten van iconische kunstenaars, zoals in het geval van Warhol zijn spirituele kant’, zegt De Kloe.
Andy Warhol overleed, 58 jaar jong, in 1987 en liet een enorme nalatenschap achter. De Kloe’s interesse voor de Amerikaans popart-kunstenaar, was er altijd al, maar vlamde in 2019 op na een bezoek aan het New Yorkse Whitney Museum of Art. Geëxposeerd werd daar Warhols vroegste werk uit de jaren vijftig, toen hij de kost verdiende als mode- en reclametekenaar. Zijn sierlijke illustraties maakten diepe indruk op De Kloe.
De concrete aanleiding voor de Warhol-expositie in Heerlen kwam twee jaar na het zien van een tentoonstelling in het New Yorkse Brooklyn Museum over de rol van religie in Warhols leven. De Kloe mailde Patrick Moore van The Andy Warhol Museum in Pittsburgh met het voorstel om samen dit onbelichte aspect van de kunstenaar uit te diepen. Nadat Moore en conservator Amber Margoan een serie relatief onbekende Skull-tekeningen toonden als vanitasstudies, ontstond het idee om dat thema uit te werken.
Andy Warhol, Self-Portrait, 1986, Medium: acrylic and silkscreen ink on linen. The Andy Warhol Museum, Pittsburgh; Founding Collection, Contribution The Andy Warhol Foundation for the Visual Arts, Inc. 1998.1.815. © The Andy Warhol Foundation for the Visual Arts, Inc. c/o Pictoright Amsterdam 2024.
Op deze expositie vormen dood en tijdelijkheid de uitgangspunten. Dat klinkt nogal sombertjes? Het is beslist niet de bedoeling om zwaar op de hand te zijn – al is dat wel de prijs voor een ernstig onderwerp als vanitas. Warhol is als kind ernstig ziek geweest. Maar wat permante sporen bij hem achterliet, was de beschieting in 1968 door Valerie Solanas. Naar aanleiding van deze aanslag op zijn leven begon hij in 1976 met vanitasstudies, deels als existentiële reflectie.
De afgelopen jaren werd over de rol van religie in Warhols leven steeds meer bekend. Als byzantijns-katholiek was hij kerkganger. Roem en ijdelheid horen bij katholicisme, net als het iconiseren, iets dat ook terugkomt in Warhols werk. In 1980 ontmoette hij paus Johannes Paulus II. Zo’n iconisch symbool als de paus fascineerde Warhol. In het huis waar hij opgroeide hing een reproductie van Leonardo da Vinci’s The Last Supper. Telkens als hij er langs liep had Andy een kruisje geslagen. Dat heeft iets grappigs – en past ook bij Warhol als de meester van de ironie – maar het is aan de bezoeker om wel of geen conclusies te verbinden aan dergelijke biografische informatie. Het is goed om dit onbekendere, spirituele aspect van Warhol te belichten.
Vanitas is in de kunst een belangrijk genre dat gebruikmaakt van symboliek om de vergankelijkheid van leven, tijd, de onvermijdelijke dood en de zinloosheid van ijdelheid te demonstreren. Hoe wordt dit in Heerlen getoond? We exposeren meerdere vanitasprenten uit het Rijksmuseum om de bezoeker duidelijk te maken wat vanitas precies is. Van Warhol laten we homevideo’s zien met als insteek de gemanipuleerd tijd. Door de manier waarop films zoals Sleep (1963), Blowjob (1964) en Empire (1964) op de expositie zijn gekaderd, lijken het wel stillevens.
Bij het thema tijd, ontkom je ook niet aan Warhols Time Capsules met ‘nalatenschap’ als insteek. Andy Warhol vulde vanaf 1974 tot zijn dood 13 jaar later, 569 kartonnen dozen met in totaal zo’n 300.000 objecten: ‘relieken’ uit de mainstreamcultuur. Van brieven, shampoos, koekjes tot zijn toegangskaartje uit 1956 voor het Rijksmuseum. Via het Rijks weten we dat er toen een vanitasstilleven werd geëxposeerd van Jacques de Claeuw. Dat schilderij hangt nu bij de Skull-tekeningen, heel cool toch. Ik vind het spannend dat zijn fascinatie voor de schedel als symbool voor ijdele hoop voortkomt uit de zeventiende-eeuwse vanitastraditie. Ook als dingen tijdelijk zijn moet je blijven ondernemen.
Warhol verkeerde in het begin van zijn carrière in een zelfgecreëerde wereld van ijdele kwasten op zoek naar roem, iets waar hij zelf ook naar streefde. Haha, ja. Een laag van ijdelheid is uiterlijkheid. Maar vanuit de definitie van de schilderkunsttraditie heeft het meer iets van een misplaatste hoop op vereeuwiging, want dat is een illusie.
De expositie staat ook stil bij Warhols interesse in astrologie. Ja, dat was voor mij een ontdekking. Ik weet niet of astrologie een structurele activiteit voor hem was, maar het laat weer een andere kant van Warhol zien: het maakt hem gelaagder en meer tastbaar. In één van de Time Capsules zijn Chinese astrologiekaarten gevonden met zijn data, en kristallen had hij ook.
LEES DOOR ONDER DE FOTO
2014.8.127.2. © The Andy Warhol Foundation for the Visual Arts, c/o Pictoright Amsterdam 2024.
Sinds 2008 is er in Nederland geen grote Andy Warhol expo geweest. Verwacht je veel aanloop? Ja. Al ruim voor de opening hadden zich ruim zevenduizend scholieren aangemeld om deze expositie te zien. In de afgelopen twee decennia was er in 2007 de solotentoonstelling Andy Warhol- Other Voices, Other Rooms in het Stedelijk Museum in Amsterdam. Verder zijn er in kleinere settings werken geëxposeerd, maar nog nooit in deze onverwachte combinatie. Zoals de zwart-wit Marilyn Monroe; Marilyn Reversal series in combinatie met een reeks abstracte, kleurrijke Shadow zeefdrukken met diamantpoeder uit 1979 overweldigend als geheel.
Mijn favorieten? Wauw! Dat zijn er heel wat! De homevideo’s – toen ik die voor het eerst zag kreeg ik kippenvel. De Skull-tekeningen zijn zo cool, maar ook versies van The Last Supper Black Light uit de tijd dat de aidsepidemie in de jaren tachtig rondwaarde in Amerika. Bijzonder vind ik Warhols persoonlijke objecten uit de door hem gevulde Time Capsules. De pruiken en korsetten zijn indrukwekkend en tastbaar, je komt even echt heel dichtbij Warhol.
Andy Warhol: Vanitas t/m 16 maart 2025 in Schunck, Heerlen. Catalogus met bijdragen van Patrick Moore, Amber Morgan, Cynthia Jordens, Fabian de Kloe & Matt Gray. Catalogus Uitgever: nai010 €34 nai010.com
