Door Georgette Koning

Zet in je agenda:  13 juni 22:40 Close up AVROTROS, NPO 2.‘GABY, de vrouw achter het modehuis Chloé.

Pittig, vrolijk en sensueel. Gaby Aghion is de belichaming van het Franse luxemerk Chloé, opricht in 1952. Haar modehuis schrijft in die tijd modegeschiedenis met een revolutionaire, jeugdige kledingstijl. En hoewel Gaby Aghion talloze sterren kleedt - van Brigitte Bardot, Jackie Kennedy tot Maria Callas - is ze zelf een grote onbekende gebleven. Onbekender dan Karl Lagerfeld en Stella McCartney. Twee van de ontwerpers die later gingen werken voor haar modehuis Chloé. Ze is ook onbekender dan Gabriela Hearst, die er nu sinds 2021 de artistieke leiding heeft, maar in september vertrekt.

Gaby Aghion (1921-2014) is ook veel onbekender gebleven dan haar tijd- en vakgenoten Yves Saint Laurent, Christian Dior en Hubert de Givenchy. Anders dan deze intussen legendarische modegoden, kiest de creatieve Aghion voor een leven achter de schermen. Al pionierend maakt ze vanuit die positie Chloé, dat in eerste instantie vooral aanslaat bij de Parijse intelligentsia, tot een internationaal wereldmerk. Meer dan dertig jaar geeft ze leiding aan Chloé, dat tegenwoordig eigendom is van het luxeconglomeraat Richemont.

In een van haar zeldzame interviews vertelt Gaby Aghion dat ze wars is van publiciteit. Roem, bekendheid, aandacht; het heeft de Egyptische nooit geboeid. In Chloé Attitudes, een boek uit 2013, filosofeert ze kort en bondig ‘I exist: people will find me’. Een jaar na het uitkomen van het boek overlijdt ze, 93 jaar oud.

Zand. De nieuwe documentaire ‘GABY, de vrouw achter het modehuis Chloé’ begint (en eindigt) met beelden van zand. Afgewisseld met korrelige zwart-wit shots van het Parijs uit de jaren vijftig – brasseries, jazz, de Eiffeltoren - en kleurfragmenten van een recente Chloé show. Op de vloer: zand.

Als de 23-jarige Gaby Aghion in 1945 immigreert van Egypte naar Parijs, verwerkt ze de indrukken van haar geboorteland in haar modeontwerpen. Het roze van de zonsondergang, het zachtblauwe van de Middellandse Zee. De kleur beige van de piramides en de oneindige zandvlaktes van de Sahara. Dezelfde pasteltinten meanderen in wazige vlagen door de documentaire.

Wát het Franse merk typeert, legt Aghions kleindochter Mikhaela uit in de documentaire. Vaak valt het woord ‘flou’, de Franse modevakterm voor ‘vloeiend’. Poëtisch gezegd, Chloé-jurken zijn zo licht als lucht. Ze wervelen, ze zijn sensueel. In de documentaire omschrijft topmodel Pat Cleveland de comfortabele jurken ‘als een vakantie voor je lichaam’.

Gaby Aghion, geboren in de jaren twintig als Gabrielle Hanoka, groeit als jongste van zeven kinderen op in een welvarende Joodse familie in het Egyptische Alexandrië. Een kosmopolitische stad, waar ze naar eigen zeggen een geweldig leven heeft. Al op de lagere school ontmoet ze haar toekomstige man Raymond Aghion, ook heel erg rijk en Joods. Egypte wordt dan geregeerd door de extravagante Koning Faroek I, die er een uitbundige levensstijl op na houdt. Tot de corrupte heerser in 1952 vreedzaam wordt afgezet door een groep militairen, onder wie de latere president Nasser.  

 Raymond Aghion is actief als communist en dat dwingt hem in 1945 in politieke ballingschap te gaan. Raymond en Gaby, getrouwd, gaan naar Parijs waar ze verkeren in betere kringen. Raymond begint een kunstgalerie in de hippe universiteitswijk Saint-Germain-des-Prés vol kunstenaars, filosofen en artiesten, zoals Sartre, Simone de Beauvoir en Juliette Gréco. Gaby, rusteloos en verveeld, bezoekt coutureshows en brengt haar tijd door met socializen. In het straatbeeld van het naoorlogse Parijs valt het haar op dat de de burgerij er kleurlozer gekleed gaat dan in Egypte.

Belangrijk om te weten: in die tijd dragen welgestelde vrouwen als Aghion op maat gemaakte couture van Franse couturiers, of kopieën daarvan. Van een andere, goedkope, orde is het vrij nieuwe, opkomende ready-to-wear, kleding van het rek, klaar om te dragen (in het Frans prêt-à-porter) van mindere kwaliteit. Aghion ziet kansen. Ze wil een modemerk opzetten.

Maar in Parijs mag de Tweede Wereldoorlog dan voorbij zijn, op sociaal vlak valt er voor vrouwen nog genoeg te bevechten. Het recht om te werken is daar een van. Aghion verbaast zich over de sociale regels en het onderdanige gedrag van vrouwen. Onbegrijpelijk, vindt ze. In de documentaire blikt haar zoon Philippe Aghion terug op het huwelijk van zijn ouders: ‘Ik heb nooit gezien dat mijn moeder zich gedienstig maakte aan mijn vader. Beiden werkten, ze waren geëmancipeerd.’

Gaby Aghion weigert zich aan te passen. Ze wil zich uiten, haar ideeën uitvoeren. Ze wil eigentijdse mode maken zoals die er volgens háár moet uitzien: modieus, jeugdig en eenvoudig. Ze koopt stof en laat een zestal jurkjes maken door haar thuisnaaisters. Met haar moderne merk wil ze het gat vullen tussen haute couture en kleding van het rek. Ze noemt het prêt-a-porter de luxe. Luxe, omdat ze het belangrijk vindt dat vakmanschap en kwaliteit niet verloren gaan. Overigens, goedkoop zijn haar ontwerpen nooit geweest.

Ook innovatief is dat ze op het etiket niet haar eigen naam zet - zoals Dior, Chanel, Balmain - maar Chloé. Hiervoor ‘leent’ ze de voornaam van een vriendin, vertelt in de documentaire de zwoele voice-over die het verhaal vertelt alsof Aghion zelf aan het woord is.

In 1956 showt Chloé voor het eerst haar ontwerpen. Niet zoals gebruikelijk in chique salons, maar in de bekende cafés en brasserieën waar Aghion zelf veel tijd doorbrengt. Tijdens de ‘show’ in Café de Flore laveren modellen in Chlóe tussen croissants etende en koffiedrinkende vrienden en kennissen. Chloé’s bekendheid neemt een hoge vlucht nadat Gaby Aghion in zee gaat met een zakenpartner, Jacques Lenoir.

Omdat Aghion zichzelf niet beschouwt als ontwerper, ze is meer iemand die de tijdgeest haarscherp aanvoelt, omringt ze zich met jonge ontwerpers wiens ontwerpen ze koopt. Een daarvan is de adellijke Maxime de la Falaise. Met Aghion ontwerpt ze Chloé’s eerste bestseller. ‘Embrun’, een simpel overhemdjurkje met in de taille een verstelbaar koord. En niet aan te slepen.

Van de vele ontwerpers waar Aghion mee werkt, blijkt haar beste ontdekking de flamboyante Karl Lagerfeld. Begin dertig, ambitieus en vanaf 1964 werkzaam voor Chloé. Terugblikkend vertelt Lagerfeld dat Chloé ‘the place to be’ was om te werken. ‘De ontwerpers, allemaal freelancers – in die tijd een nieuw verschijnsel - werkten onder leiding van Gaby die de boel coördineerde.’

Vijfentwintig jaar lang, met een onderbreking van acht jaar, tekent Lagerfeld tot 1997 de meest memorabele en artistieke Chloé ontwerpen. Chloé shows waren in de jaren zestig, zeventig en tachtig een must, je moest erbij zijn, schrijft de invloedrijke stylist Grace Coddington in haar autobiografie. Slim is dat Lagerfeld altijd bekende topfotografen inhuurt voor de reclamecampagnes van Chloé. Samen met de shoots in de modebladen van Horst P. Horst en Guy Bourdin en zeker de broeierige foto’s van Helmut Newton, houdt dat Chloé levendig.

Geheel terecht staat een flink deel van de documentaire in het teken van Lagerfeld, die de eerder genoemde typerende Chloé-stijl ‘flou’ definieert.  Gaby Aghion is de ziel van Chloé, maar Karl Lagerfeld kristalliseert daaruit de identiteit van het merk. Maar waar Karl verschijnt, ontstaat vaak heibel. In 1983 stapt hij op na onenigheid over geld. Om zich een jaar later, voor veel geld, te ontpoppen als de superster-designer van Chanel. Gaby Aghion verkoopt in 1985 Chloé aan het Zwitserse concern Richemont.

Hoewel Lagerfeld tot zijn dood in 2019 in dienst blijft van Chanel, keert hij als freelancer vanaf 1992 tot 1995 terug naar zijn grote liefde. ‘Ik bén Chloé, zonder mij stelt het merk niets voor’, merkt hij op in de documentaire. Toch zit er een kern van waarheid in die uitspraak. In 2012, tijdens een retrospectief van zestig jaar Chloé in het Parijse Palais de Tokyo, zegt een moderedactrice. ‘Gaby was verantwoordelijk voor de ene helft van het Chloé-succes, en Karl voor de andere helft.’

Spraakmakend: na Lagerfelds definitieve vertrek bij Chloé is Stella McCartney zijn opvolger. Boze tongen fluisteren dat niet de Beatle-dochter, maar eigenlijk haar assistent Phoebe Philo het meeste werk doet. Het is dan ook geen verrassing dat die haar in 2001 opvolgt. Philo, tegenwoordig in modekringen al even legendarisch als Lagerfeld, wordt op haar beurt vervangen door Clare Waight Keller. Dankzij haar wordt Chloé eindelijk heel winstgevend voor Richemont. Kaskrakers zijn niet de wervelde Chloé-jurken, maar lederwaren – tassen - waar overigens alle drie de grote luxe-conglomeraten LVMH, Kering en Richemont al jaren op draaien.

Chloé bestaat inmiddels ruim zeventig jaar. In de ruim dertig jaar dat Aghion het merk leidt zijn voor het modehuis zo’n twintig ontwerpers actief geweest. Op twee na allemaal vrouwen, die allemaal voorborduren op de visie van Gaby Aghion.

In de naoorlogse modegeschiedenis heeft de oprichtster van Chloé een voorbeeldfunctie. Na haar begint een stoet aan vrouwelijke ontwerpers (o.a. Sonia Rykiel, Chantal Thomass, Anne-Marie Beretta, Agnès b) succesvol een eigen modehuis. In de toen (en nog steeds) door mannen gedomineerde mode-industrie hield Gaby Aghion met moed en overtuiging vast aan haar visie en stijl. Die ook na haar dood voortleeft in Chloé. Dat heeft die jonge immigrante uit Egypte, naast haar aandeel in de democratisering van high fashion, toch maar mooi bereikt. ‘I exist: people will find me.’ Ze bestaat !

 13 juni 22:40 Close up AVROTROS, NPO 2.‘GABY, de vrouw achter het modehuis Chloé.