Een man loopt heen en weer door het beeld. Hij draagt een zwarte broek en een wit overhemd zonder stropdas. Hij is wat ouder, een beetje dik en kalend. Een neusbrilletje hangt aan een koord om zijn nek. Onder in beeld verschijnt een hand die met houtskool tekeningen maakt op de muur achter de man. De man stapt over lijnen heen alsof het obstakels zijn in zijn wereld. De scène is komisch, bijna slapstick en zet de toon voor de 9-delige serie Self-Portrait as a Coffee Pot van kunstenaar William Kentridge (69), nu te zien op streamingdienst MUBI. Door Dirk Limburg

Na nog wat spannende combinaties van film, houtskooltekeningen en animatie verschijnt een dubbelganger van de man die tegenover de eerste aan een tafel gaat zitten. Het enige verschil tussen is dat de nieuwe verschijning de mouwen van heeft opgestroopt en dat er houtskool op zijn vingers zit (is hij de tekenaar van daarnet?). De twee kijken elkaar verstoord aan. Het blijft niet bij twee William Kentridges, na iets meer dan 7 minuten verschijnt een derde en daarna een vierde.

William Kentridge is een Zuid-Afrikaanse kunstenaar die wereldwijd actief is en vertegenwoordigd wordt door de beste galeries. Ook in Nederland heeft hij belangrijke exposities gehad en hier in 2015 samengewerkt met De Nationale Opera aan een grote opera.

Self-Portrait as a Coffee Pot is niet zijn eerste animatie, sinds 1989 maakte hij er al diverse, naast schilderijen, houtskooltekeningen, wandschilderingen, tapijten, opera’s enzovoort. Apartheid is voor hem een belangrijk onderwerp.

Kentridge maakte deze film tussen 2020 en 2022 in zijn atelier in Johannesburg, toen Zuid-Afrika zwaar getroffen was door de Covid-epidemie. De lockdown was vast de reden om zoveel energie en buitelende creativiteit in deze tv-serie te stoppen. Tekeningen, dans, schilderen, sculpturen, animatie, muziek, zelfs een heel muziekkorps, alles haalt Kentridge uit de kast in de negen afleveringen van ongeveer een half uur. 

In de eerste aflevering vertelt Kentridge 1 aan Kentridge 2 dat het hem steeds gaat om zekerheden weg te nemen en op die manier nieuwe mogelijkheden toe te laten, zodat iets kan veranderen. ‘Maar waar kunnen we zeker over zijn?’, vraagt Kentridge 2. ‘Over de stevigheid van deze tafel?’ ‘Nee’, antwoordt nummer 1 die inktschetsen aan het maken is. ‘De tafel is ook hout van een misbruikte boom.’ En de koffiepot is ook de inkthouder waar hij zijn kwast in dompelt.

‘Kunnen we dan tenminste zeker zijn over wat er níet in deze kamer is?’, vraagt nummer 2. ‘Er is hier geen neushoorn.’ Maar ook dat is volgens de andere Kentridge 1 niet zeker. Samen verscheuren ze de inktschetsen en die stukken beginnen te bewegen en uit de wervelende rommel ontstaat een collage van een neushoorn die een handstand maakt en danst met de koffiepot.

In elke van aflevering hebben ze grappige twistgesprekken die tegelijk boeiende filosofisch debatten zijn over leven en kunst. Zo blijft deze serie negen afleveringen lang verrassen. Self-Portrait as a Coffee Pot is een cursus over kunst maken en kunst kijken, maar vooral een uitstekende komische documentaire over een belangrijke kunstenaar.